Η φάρσα στην υπηρεσία της "αλλαγής συσχετισμών"

Στην εισαγωγή του βιβλίου του "-Μπουμ Μπουμ -Ποιος είναι; -Αστυνομία", ο Ντάριο Φο κάνει μια προσέγγιση της τεχνικής της φάρσας μέσα σε ένα θεατρικό έργο που μου είχε κάνει μεγάλη εντύπωση.

"...Εμείς κάνουμε λαικό θέατρο...-έλεγα στη διάρκεια της συζήτησης που γινότανε στο τέλος μιας από τις πρώτες παραστάσεις του έργου.Το λαικό θέατρο από πάντα χρησιμοποιούσε το γκροττέσκο,τη φάρσα - η φάρσα είναι μια ανακάλυψη του λαού - για να αναπτύξει όλα τα δραματικά θέματα...Γιατί το γέλιο μένει πραγματικά στο βάθος της ψυχής σαν ένα σκληρό κατακάθι που δεν ξεκολλάει.Γιατί το γέλιο αποτρέπει έναν από τους μεγαλύτερους κινδύνους που είναι η κάθαρση...Ξεκινώντας από τον VIII αιώνα και εδώ βρίσκουμε πάντα δραματικές ιστορίες που παίζονται με γκροττέσκα μορφή.Κι αυτό σε όλη μας την παράδοση. Άν πάμε και στους αρχαίους έλληνες, ακόμα περισσότερο.Οι ρωμαίοι το ίδιο.Δεν χρειάζεται να πούμε ότι αν υπάρχει ο διαχωρισμός σε θέατρο αριστοκρατικό και λαικό κωμικό θέατρο ,αυτό οφείλεται ακριβώς στην κωμικότητα του ενός και αντίθετα στην σοβαρότητα του δεύτερου.Τώρα, το ότι η παράσταση κλείνει μέσα της όλο αυτό το γκροττέσκο παιχνίδι είναι εσκεμμένο. Εμείς δεν θέλουμε ο κόσμος που έρχεται να εκτονώνεται με την αγανάχτηση.Εμείς θέλουμε η οργή να μείνει μέσα του και να μην εκτονώνεται, να την χρησιμοποιεί με διαύγεια την ώρα που βρισκόμαστε και να τον ωθεί στον αγώνα.Γιατί αν εμείς κάναμε μια παράσταση όπου εκτονωνόμαστε -ας πούμε "Για δες τι πουτάνας γιοι είναι αυτοί,τι δολοφόνοι" και φωνάζαμε - στο τέλος όταν θα έβγαιναν όλοι έξω από το θέατρο ,θα άρχιζαν τα "ΑΧ ,είδες,αχ!"

Αλλά εκείνο που βγαίνει από τη μύτη είναι το καθώς πρέπει ρέψιμο, που σε απογυμνώνει από όλα εκείνα που θα έπρεπε να μείνουν μέσα σου... Η οργή,το μίσος, πρέπει να μετατραπούν σε συνειδητή δράση, ανάμεσα στον κόσμο, με τον κόσμο κι όχι σαν ατομιστικό, αδύνατο ξέσπασμα.Το μεγάλο όπλο της σάτυρας,του γκροττέσκου - όπλο που από πάντα χρησιμοποιούσε ο λαός στον αγώνα του ανάντια στην άρχουσα τάξη- επαληθεύει για άλλη μαι φορά τις τεράστιες διεισδυτικές της δυνατότητες,στην περίπτωση του "Τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού".Και πράγματι, οφείλεται στην τεράστια απήχηση που κατάφερε να αποκτήσει στις μάζες η παράσταση μέσα σε λίγους μήνες, που την έσωσαν από την καταστολή της αστυνομίας και της δικαισύνης, που στάθηκαν ανίκανες μπροστά σε μια παράσταση που "τα λέει όλα" σε σχέση με την σφαγή του κράτους και τη δολοφονία του Πινέλλι, αλλά που τα λέει και δεν τα λέει, τα μασάει, κάνει υπαινιγμούς, δημιουργώντας μια άμεση και απ'ευθείας σχέση με την κριτική εξυπνάδα του "κοινού".Γι'αυτό το λόγο η παράσταση βρέθηκε να παίζει ένα ρόλο κύριας σημασίας στην καμπάνια ενάντια στην "σφαγή του κράτους".Ήταν μια από τις οφθαλμοφανείς αποδείξεις της τεράστιας σημασίας του πολιτιστικού μετώπου, για το πόσο είναι απαραίτητο για να ενώσει τις λαικές μάζες, ενάντια στην αστική τάξη με την προοπτική του σοσιαλισμού, να δουλέψει στο μέτωπο της επαναστατικής κουλτούρας, σαν εναλλαχτική λύση της αστικής..."



Όταν είχα πρωτοδιαβάσει το κείμενο μου είχαν δημιουργηθεί κυρίως τρεις προβληματισμοί.Ή καλύτερα αν θέλετε είχα εστιάσει σε τρία σημεία.

1.Η αποκαθήλωση της "κάθαρσης" στο μυαλό μου.Τεχνική που θεωρούσα εκπληκτική μέσω της απαίδευτης προσσέγγισης που είχα κάνει σε μικρότερη ηλικία και που ο Φο την έκανε χίλια κομμάτια.

2.Η εγγενής αντιφατικότητα της λειτουργίας της φάρσας όταν αυτή αφορά ενα σημαντικό ζήτημα (πόσο μάλλον όταν αφορα την πάλη των τάξεων) είτε σε μια θεατρική παράσταση είτε στην καθημερινότητα κάποιου.Θέλω να πω...από την μία συμφωνώ με τον Φο πως μια τέτοια προσσέγιση μπορεί να φυλακίσει την οργή μέσα στους θεατές δίνοντας την δυνατότητα αυτή να μετασχηματιστεί σε κάτι πολύ πιο χρήσιμο για το λαικό κίνημα και την υπόθεση τελικά της επανάστασης από ένα "Γαμώ το μουνί τους" βγαίνοντας από το θέατρο, αλλά πως μπορείς να αστειευτείς γύρω από το ζήτημα μιας πολιτικής δολοφονίας για παράδειγμα?

Ας πάρουμε σαν παράδειγμα την δολοφονία του Αλέξη.Θα μπορούσε η Αριστερά αντί να μιλήσει ξεκάθαρα και σκληρά και αντί να μιλήσει για τιμωρία των υπευθύνων και πτώση της κυβέρνησης να το ρίξει αποκλειστικά στην πλάκα?Πράγμα που έγινε αλλά έγινε με τέτοιον τρόπο και σε τέτοιο βαθμό που δεν με "ξένισε" (πχ, μπλουζάκια που έγραφαν "Παρουσιάζω αποκλίνουσα αυμπεριφορά!ΠΥΡΟΒΟΛΎΣΤΕ ΜΕ" κ.α) ειδικά την στιγμή που παράλληλα προσπαθούσε να κλιμακώσει και να μετασχηματίσει τις αντιδράσεις του κόσμου μπολιάζοντας τις στο μέτρο του δυνατού με πολιτικά στοιχεία...

Πιθανόν η απάντηση σε αυτόν τον προβληματισμό να είναι πως ο Φο αναφέρεται σε μια τέτοιας κλίμακας σάτυρα και πάντα παράλληλα με μια σκληρή και ανοιχτή τοποθέτηση και αντίδραση της Αριστεράς στα πολιτικά ζητήματα.Ή μπορεί να αναφέρεται σε καταστάσεις πιο πρώιμες όπου ο κόσμος δεν έχει τόση συσσωρευμένη οργή μέσα του όση είχε ο ελληνικός λαός το Δεκέμβρη και η σάτυρα καλείται να παίξει αυτόν ακριβώς τον ρόλο της "συσσώρευσης".Ή ακόμα ακόμα μπορεί να τοποθετεί την σάτυρα αποκλειστικά εντός τον θεατρικών τοιχών την στιγμή που αναμένει στην κοινωνία ξεκάθαρη τοποθέτηση της Αριστεράς.

Εν πάσει περιπτώσει ο προβληματισμός μου μένει αναπάντητος.

3.Η σημασία του πολιτιστικού μετώπου στο ζήτημα της επανάστασης.Δεν είναι φυσικά ο πρώτος που θίγει το ζήτημα.Πολλοί έχουν γράψει και έχουν ασχοληθεί με την "στρατευμένη τέχνη",με την "τέχνη στην υπηρεσία του προλεταριάτου".Και εδώ δεν μπορώ παρά να θυμηθώ τα λόγια ενός συντρόφου μου που μου είχε πρωτομιλήσει για την σημασία της στρατευμένης τέχνης αλλά μου είχε πει και κάτι άλλο που σχετίζεται με την τέχνη.

"Ο κομμουνιστής πρέπει να υπερτερεί από τον αστό σε κάθε επίπεδο.Σε ανθρωπιά,σε νοητικό επίπεδο,σε πολιτισμικό,στο τι μουσική ακούει,τι ταινίες βλέπει,τι σχέσεις οικοδομεί.Αλλά την ίδια στιγμή δεν πρέπει ποτέ να αφήσει αυτήν την ανωτερότητα του να τον αποκόψει από τις μάζες στην υπηρεσία των οποίων βρίσκεται.Δεν πρέπει ποτέ να βλέπει τον εαυτό του σαν κάτι ξεχωριστό η καλύτερο από τον λαό.Γιατί φίλε μου αν έπρεπε να το κλείσω μέσα σε μια παράγραφο περίπου έτσι έπεσε η ΕΣΣΔ..."